Ontdek de wereld

Moeten ze niet naar school dan? Ik zou een slinger kunnen maken zo lang als de route die we maakten als ik alle zinnen die over dit onderwerp gingen aan elkaar zou knopen.

In het begin voelde ik nog de noodzaak om me te verantwoorden. Ik ben juf, ze krijgen les van mij. Hier leren ze ook veel van. Nee, het mag niet zomaar, we hebben er goed over nagedacht.
Inmiddels beperk ik me tot een simpel; ze zíjn op school. Einde gesprek.

De eerlijkheid gebiedt mij te zeggen dat we ook positieve reacties hebben gehad. Mensen die ooit soortgelijke dingen gedaan hebben, of die school niet zaligmakend vonden.

Maar ja dan gaat je kind dus niet naar school, wat dan?
Ik heb het “geluk” dat twee van de drie nog geen schoolkinderen zijn. En dat ik alles wat een kleuter en laat staan een peuter zou moeten kunnen aan mijn laars lap. Dus dat het feitelijk maar om één van de drie gaat. En dat deze eigenlijk alles al kan wat hij in de eerste klas/groep 3 zou moeten kunnen.
Maar omdat we er nog niet over uit waren of ze na de reis naar school zouden gaan of niet, leek het me verstandig om toch al wel iets van een werkhouding te stimuleren.
Het afmaken van een taak brengt je immers niet alleen op school ergens, maar ook in het leven.

Onderweg bezochten- en spraken we diverse mensen met betrekking tot het onderwerp homeschooling en (radicaal) unschooling.

Als home-/unschool groentje en ex-juf moest ik alles nog ontdekken.

Op de PABO had ik verschillende visies voorgeschoteld gekregen, tijdens mijn werkzame jaren als juf ook en door ervaring ontwikkelde ik zelf ook ideeën over het onderwijs.

Omdat ik dingen miste in het reguliere onderwijs besloot ik op zoek te gaan naar alternatieve vormen. Als dat niet zou werken dan zou thuisonderwijs een optie zijn.
Het bleek inderdaad niet te werken en zo eindigde ik vorig jaar maart thuis met mijn eigen kinderen en nog twee leerlingen van de school waar ik voorheen werkzaam was geweest.

Op de school waar ik werkte waren we ook nog zoekende naar wat nou in het beste belang van het kind was en we merkten dat ritme en herhaling goed werkten bij jonge kinderen besloot ik het ritme wat we in de klas hadden gehad thuis voort te zetten op mijn eigen manier.

Zo had de dag een vaste indeling, kwamen bepaalde handelingen zoals broodbakken of een hele dag in de natuur wekelijks terug en werd de inhoud van de aangeboden activiteiten ontleent aan de jaarfeesten en de seizoenen.

Ik verzon beeldende activiteiten waarbij ik differentieerde zodat zowel mijn peuter als de oudste kleuters mee konden doen. En de verhalen wisselde ik af. Meestal las ik een week lang hetzelfde prentenboek voor of vertelde ik hetzelfde sprookje. Als de oudsten zich verveelden na een paar dagen mochten zij er een boekje van maken of ze gingen alvast verder aan hun handwerk.
De rust die op school de laatste weken ver te zoeken was keerde terug en ook mijn plezier in het juf zijn.

Toch had ik regelmatig strijd met mijn oudste omdat hij iets niet wilde doen. Op dat soort momenten zag hij me als zijn moeder en niet als zijn juf. De andere leerlingen hadden ook niet altijd zin, maar omdat ik de juf was en het de stroom van de klas was gingen ze mee.

Het feit dat ik zijn moeder was belette hem om zich mee te laten voeren met de stroom.

Het betrof meestal dingen die niet vanzelf gingen. Hij was erg gewend dat dingen vanzelf gingen. Veel cognitieve dingen gingen hem makkelijk af. De andere dingen die meer oefening behoefden ging hij liever uit de weg.

Omdat ik als juf en als moeder overtuigd ben dat je juist van een beetje weerstand en frustratie en vooral het overkomen daarvan kan groeien, kreeg hij af en toe van mij taakjes waarin hij net als de rest dit kon oefenen.

En waarbij je normaal gesproken op kunt gaan in de anonimiteit van de groep en je over kunt geven aan de stroom van de groep, ging dat niet. Met zijn moeder boven op zijn lip en in zo’n kleine groep voelde hij zich open en bloot en voor een kind wat niet wil falen en toch al snel het gevoel heeft dat het vaak iets fout doet was dit erg onveilig wat zich uitte in opstandig en brutaal gedrag.

Ik op mijn beurt voelde irritatie opborrelen. Ik wilde dat mijn kinderen zich als voorbeeld voor de andere leerlingen gedroegen. Een rol waar zij natuurlijk totaal niet om gevraagd hadden. Regelmatig zat ik mezelf te verbijten terwijl er één van mij tierend weggelopen was. Ik zag de gezichten van de andere kinderen en kon hun ouders al horen denken; “de juf heeft haar eigen kinderen niet onder controle, wat een waardeloze moeder en juf. Arme kinderen”

Of de ouders dat dachten weet ik niet. Voor zo ver ik weet waren ze tevreden en hebben hun kinderen geen blijvende schade opgelopen.
Het was natuurlijk vooral mijn eigen angst om te falen die opspeelde en de onbedwingbare dwang om het goed te doen voor iedereen. Maar of het wel voor iedereen goed was verloor ik onderweg uit het oog.

De extra leerlingen maakten dat we een groepje waren waardoor we meer activiteiten konden doen, waardoor ze andere kinderen hadden dan hun broertjes en zusjes om mee te spelen, een kans om onder de eeuwige aanwezigheid van hun moeder uit te komen.

Ik heb geen seconde spijt van de keuzes die ik maakte en lesgeven aan je eigen kinderen kent ook vele voordelen. Maar het is ook super intens. Als je prikkelfilter niet altijd goed werkt is het aanpoten om te zorgen dat je zelf niet overprikkeld raakt. Dat vraagt erg goede zelfzorg en een bereidheid om in de spiegels te kijken die je kinderen je voorhouden. Daarbij zul je extra hard op zoek moeten naar andere kinderen om mee te spelen.

Natuurlijk is het in een klas ook nog maar de vraag of je kind aansluiting en dus vriendjes vindt en kunnen al die kinderen juist ook zorgen voor overprikkeling.

De meeste ouders die voor thuisonderwijs kiezen hebben daar vaak goed over nagedacht en kiezen daarvoor omdat er weinig alternatieven restten. Alternatief onderwijs is te duur of te ver weg of er is simpelweg niets wat dicht genoeg in de buurt komt van de wensen die ze voor hun kinderen hebben.

Toen ik me ging verdiepen in thuisonderwijs vond ik het maar een schimmig iets. Het waren vooral ouders van jongere kinderen, waardoor van echt "schools" onderwijs nog geen sprake was. De facebookgroep voor ouders die al thuisonderwijs gaven bleef gesloten voor ouders die zich nog niet hadden toegelegd op deze manier van leven. Zij moesten hun heil zoeken in een groep voor geïnteresseerde ouders. Op de vraag waarom er zo geheimzinnig gedaan werd gedaan kreeg ik van een van de beheerders geen helder antwoord. Ondanks dat ik open kaart speelde. Als ik echt thuisonderwijs aan het geven was mocht ik het nog eens proberen. Ik bedankte vriendelijk.

Daarnaast zag ik allemaal foto’s en verhalen voorbij komen over hoe ge-wel-dig thuisonderwijs was. Ik voelde me een enorme nul. Want ondanks dat ik al die momenten die er breed uitgemeten werden ook had, waren het moment opnames. Ik vond het met grote regelmaat ook behoorlijk zwaar in mijn eentje. Zeker omdat daarnaast ook alle huishoudelijke taken gewoon doorgang moesten vinden. Had ik gefaald als thuisonderwijs mama? Ik was toch juf, dit moest mij met twee vingers in mijn neus lukken. Waar ik met een gemak een klas van dertig leuk onderwijs kon geven, moest ik het nu soms uit mijn tenen persen.

Toen er nog twee leerlingen extra bij waren ging het me makkelijker af. De twee andere kinderen zorgden voor een andere dynamiek en ruimte voor iedereen.

Toen het schooljaar eindigde en daarbij dus ook ons thuisonderwijsklasje waren we nog maar met z’n vieren. De vier die altijd al samen waren.

Omdat we in september op reis zouden gaan en de kinderen met hun ontwikkeling volgens de kerndoelen op schema lagen besloot ik het los te laten en het unschooling een kans te geven.

Geen ritme, geen vaste activiteiten. Als ik niets voorbereidde gingen de kinderen zelden uit zichzelf iets knutselen. Omdat ik zo druk was met het voorbereiden van de reis en zelf ook amper de tijd nam om creatief bezig te zijn. Er was dus ook geen voorbeeld om te volgen. Dus bleven ze hangen in wat ze al wisten. Ze speelden wel, waarbij ze bewogen en hun communicatievaardigheden oefenden. Af en toe moest er voor het spel iets gemaakt worden wat er nog niet was en dus werd er wel wat getimmerd. Ik vraag me oprecht af hoeveel ze in die periode geleerd hebben. Wat natuurlijk geen probleem hoeft te zijn. Een ontwikkeling verloopt altijd in een golfbeweging.

Voor de reis besloot ik toch wat meer terug te pakken op de manier van thuisonderwijs zoals ik die had gegeven toen er nog meer kinderen bij ons kwamen.
Het was namelijk erg makkelijk om “lui” te zijn omdat de kinderen graag speelden. Een planning vergde discipline van mijn kant en consequent zijn. Ik was de afgelopen maanden zo moe geweest van alle heftige dingen die elkaar in een noodvaart opvolgden dat ik allang blij was dat we de dag gevoed en zonder kleerscheuren door kwamen.

Maar ik besefte ook dat dit niet kon blijven duren omdat als ze op een dag wel naar school zouden gaan ze het heel moeilijk zouden krijgen als ze niet “bij” waren.

Dus propte ik de camper vol met leesboekjes, werkboekjes en kilo’s materiaal voor beeldende activiteiten. De jaarfeesten en seizoenen zouden zoals voorheen de rode draad vormen. Dat laatste was natuurlijk een grote grap. Als je de zon achterna reist krijg je van de seizoenen weinig mee.
Een soort van herfst hebben we in Frankrijk nog wel gehad maar van een winter was in het zonnige Spanje en Portugal geen sprake.
Voor de Spanjaarden was het natuurlijk wel winter. Waar wij in shirtjes over het strand huppelden, liepen de Spanjaarden met jassen alsof ze zojuist Siberië waren ontvlucht.

Het verhaal van Olle en koning winter klonk wat dissonant in de stralende zon.

Ik nam me voor bij elk jaarfeest een beeldende activiteit te doen met alle drie de kinderen en met Berend zouden we elke dag minstens iets cognitiefs doen zoals lezen, rekenen of schrijven.

Maar dat bleek niet altijd makkelijk. Op dagen dat we reden kon hij wel lezen en rekenen maar niet schrijven. Ook vond hij het (begrijpelijk) oneerlijk dat hij wel moest “werken” terwijl de andere twee dat niet hoefden. Schrijven kon alleen als we niet aan het rijden waren. Maar aan het einde van de dag waren we moe en op dagen dat we niet hoefden te rijden waren er vaak bezoekjes gepland. De dagen op een camping vulden zich met wassen, opruimen en schoonmaken en de kinderen die lekker wilden fietsen.

Ik liet het dagelijkse uurtje al gauw los, al was het maar om van dat irritante stemmetje verlost te zijn dat ik het niet goed deed.

Gelukkig leerde Berend steeds sneller lezen waardoor hij er plezier in kreeg en hij ook voor zijn plezier las en daardoor meters maakte.

Richard die een voorliefde voor cijfers en alles wat er mee te maken heeft, rekende aan tafel af en toe met hem en regelmatig raapte ik mezelf bij elkaar om toch aan die beeldende activiteit te zitten, of om zelf te gaan zitten waardoor ze vaak ook mee kwamen doen.

Dat wij als ouders samen bij het onderwijs betrokken waren maakte het wel makkelijker. Terwijl de ene ouder zich met Berend bezig hield kon de ander met de andere kinderen aan de slag of klusjes doen die ook moesten gebeuren. Daarnaast hadden ze nu twee manieren waarop dingen aangeboden werden. Wat in het geval van rekenen erg fijn was.

Een luxe die ik thuis niet meer heb omdat Richard vijf dagen in de week werkt.

Om op eerder genoemde vraag terug te komen. Nee, ze hoeven niet naar school. Wij hebben vrijstelling aangevraagd. Op latere leeftijd, wat normaal gesproken heel lastig is. De oudste heeft namelijk al een keer op een reguliere school gezeten. En kennelijk is het dan zo dat je je niet meer mag bedenken en dat je dan gevangen zit in het systeem tot je 16^e of als je nog geen diploma (startkwalificatie) hebt zelfs tot je 18^e. Absurd. Maar dat is mijn bescheiden mening. Het onderwijs zoals dat nu is, is amper geëvolueerd. Op een digibord en de chromebooks na. De grootte van de klassen is afgenomen om nu weer schrikbarend toe te nemen.

Er wordt nog steeds veel klassikaal (frontaal) lesgegeven waarbij leerlingen de antwoorden op de vragen van de cito-toetsen leren maar zelf geen vragen leren stellen.

Ik kan nog even doorgaan maar laten we het er maar op houden dat ik niet voor niets (voorlopig) gestopt ben met mijn beroep als juf. Overigens geeft die kwalificatie me niet het recht om aan mijn eigen kinderen les te geven. Ik mag wel aan een klas met 30 wildvreemde kinderen les geven en daar nog voor betaald worden ook. Dat ik niets weet van de ontwikkeling van deze kinderen is kennelijk niet belangrijk.

Maar gratis les geven aan mijn eigen kinderen van wie ik volledig op de hoogte ben qua ontwikkeling is illegaal. Snapt u het nog?

Omdat de leerplichtambtenaar met mijn laatste argument weinig kon. (Tja, dat is de wet mevrouw. Als u uw kind niet inschrijft zie ik mij genoodzaakt juridische stappen te ondernemen.) Opende ik met frisse tegenzin de site van RBL West-Brabant waar mijn oog op de leus Ontdek de wereld viel.

Ik kreeg een onbedaarlijke lachstuip. Toen ik nog nahikkend de tranen van mijn wangen veegde keek mijn wederhelft mij meewarig aan. Op zijn vraag wat er in vredesnaam zo grappig kon zijn aan de website van een leerplicht bureau vertelde ik hem dat ze blijkbaar verwachten dat kinderen de wereld ontdekken vanuit een leslokaal waarbij de leerkracht hen vertelt wat hij of zij denkt dat ze moeten weten. Dit is natuurlijk erg kort door de bocht omdat leerkrachten zich ook moeten houden aan wat er getoetst wordt. Gelukkig zijn er ook genoeg leerkrachten die hun leerlingen wel mee op avontuur nemen of het avontuur in de klas halen. Die tijd maken voor andere lessen dan die de methode voorschrijft. Maar je moet behoorlijk aanpoten om dat als leerkracht voor elkaar te krijgen en durven om buiten de gebaande paden te lopen, tijd is namelijk niet iets wat “over” is in het onderwijs.

Er valt vast genoeg te ontdekken binnen de gouden kooi van de leerplicht, maar de echte wereld ontdek je toch beter daarbuiten denk ik.

De ontheffing van de leerplicht kregen we voor beide kinderen, al was dat meer geluk dan wijsheid. Olivier heb ik nooit ingeschreven omdat hij nog geen 5 was en ik ergens in de verte de wens had voor een langere tijd op reis te gaan. En omdat Berend twee jaar ingeschreven had gestaan op een staatsvrije school en dat gelijk staat aan niet ingeschreven staan op een door de staat gesubsidieerde school, kon hij ook ontheffing krijgen.

De ontheffing geld alleen voor dit schooljaar en dient elk jaar opnieuw aangevraagd te worden.

Voor kinderen die ontheffing hebben gelden ineens geen regels meer. Met een beetje pech komt er nog een inspecteur langs om je aan de tand te voelen of jouw levensovertuigingen wel zo onverenigbaar zijn met het beschikbare onderwijs, als jij claimt dat ze zijn. Maar veel meer stelt het niet voor.

Bij onze buren in België is thuisonderwijs wel toegestaan. Voorwaarde is wel dat leerlingen rond hun 12^e mee doen aan een toets om te kijken of ze het minimum aan doelen wel behaald hebben. Deze mag je eenmaal herkansen. Als je ook de tweede keer niet haalt moet je verplicht naar school. Hoe je in die jaren tot die doelen komt staat de ouders vrij, wel komt er regelmatig een inspecteur op bezoek.

Alhoewel ik er van uit ga dat thuisonderwijsouders hun kind met de beste intenties thuis onderwijs geven en de meesten dat heel serieus nemen. Heb ik ook verhalen gehoord over ouders die bij elkaar komen, koffie drinken en hopen dat de kinderen zich met de stencils op tafel vermaken.

Ik heb zelf ook gemerkt hoe makkelijk het is om het te laten. Zeker als de kinderen toch wel spelen. En alhoewel dat voor jonge kinderen prima is, denk ik dat oudere kinderen op zijn minst een voorbeeld moeten hebben van wat er te leren valt en dus ook enige begeleiding.

Het is goed om kinderen te betrekken in hun ontwikkelingsproces, maar het lijkt me nogal een verantwoordelijkheid als je op (te) jonge leeftijd je leerproces moet vormgeven als je hersens nog niet eens af zijn.

Ik heb gemerkt dat ik mezelf en mijn kinderen een groot plezier doe als ik goed voorbereid ben. Zo heb ik altijd activiteiten achter de hand waar ik ook de materialen binnen handbereik heb staan zodat als ik merk dat ze vast lopen ik daar meteen op in kan springen. En ben ik altijd op zoek naar verhalen en beeldmateriaal om hen een nieuwe impuls en nieuwe ideeën te geven. Dat scheelt een hoop gestress.

Inmiddels zijn we thuis na bijna een half jaar samen op pad te zijn geweest. En wat nu? Een thuisonderwijs groentje ben ik niet meer. Maar de wijsheid heb ik evenmin in pacht. Er bestaat geen beste oplossing omdat het zo kind- en situatie afhankelijk is. In de stad waar we wonen hebben we toegang tot betaalbaar alternatief onderwijs. Maar ondanks bevlogen leerkrachten kampen ook deze met dezelfde problemen. Overvolle klassen, geen vervangers kunnen vinden en regeltjes waaraan ze moeten voldoen die alles behalve in het belang van het kind zijn.

Een van de redenen dat het aantal thuisonderwijs gezinnen groeit. Niet omdat ze per se zo graag hun kind thuis houden maar omdat ze vinden dat het huidige onderwijs simpelweg niet meer van deze tijd is. Omdat ze hun kinderen meer ruimte, meer tijd, meer natuur, meer creativiteit en meer ruimte voor nieuwsgierigheid gunnen. En dat gaat niet in het huidige reguliere schoolsysteem.
Bovenstaande wens ik mijn kinderen ook. Maar tegelijk zie ik dat met name de oudste maar de middelste ook steeds meer hunkert naar een groep kinderen, los van zijn moeder.
Naar school gaan heeft consequenties. Zo zal ik geen ontheffing meer voor ze aan kunnen vragen en zullen ze minder tijd krijgen om te spelen en buiten te zijn.
Daar staat tegenover dat ze hun wereld kunnen vergroten en zelf hun vriendjes en vriendinnetjes kunnen kiezen. Maar ook dat ze andere manieren van leren krijgen aangeboden. En wat ik als minder ervaar aan school, hoeft voor hen nog niet hetzelfde te voelen.

Het scheelt dat onze kinderen nooit een hekel hebben gehad aan school. Ze zijn niet uitgevallen op school om welke reden dan ook. Dat maakt de stap naar school makkelijker. Als je je kind ziet verpieteren dan bedenk je je wel twee keer voordat je je kind lijkbleek en met buikpijn naar school stuurt.
Voor dit schooljaar blijven ze thuis. Omdat dat gezien de omstandigheden het beste is voor nu.

Omdat ik gemerkt heb dat duidelijkheid de helft scheelt bij mijn oudste hebben we een relatief schools rooster. Het maakt het voor hem makkelijk om te accepteren dat sommige dingen er bij horen. Als hij helemaal vrij gelaten wordt resulteert dat namelijk in verveling, om vervolgens anderen te gaan vervelen. Als ik hem dan pas aan het werk zet voelt het als straf en roept dat verzet op. Als ik het aan het begin van de dag doe zijn we allemaal nog fris (en geduldig!) en zorgt het vaak voor beter vrij spel daarna. Afwisseling is hierbij belangrijk. Drie uur lang stampen is voor niemand leuk.
Aan het einde van de dag als iedereen moe is zorg ik dat er een ontspannende beeldende activiteit klaar staat. Nu het weer ook beter wordt gaan we ook meer naar buiten, wat ook de wereld scheelt.

Ik heb vaak genoeg gewenst dat ik niet zo kritisch was, dat ik gewoon genoegen kon nemen met de school om de hoek. Dat zou zo veel makkelijker geweest zijn. Ignorance is bliss… Maar dat gaat hem niet worden. Tegelijkertijd is het voor mij ook een les in los laten. Zoals juf Ank ooit zei; “Als je wil dat je kind groeit, moet je er vooral niet bovenop gaan zitten” Dat advies neem ik dan maar met een knipoog ter harte.